Sosyal hizmet en genel anlamda insan hakları ve sosyal adalet ilkeleri temelinde, sosyal değişim ve gelişimi destekleyen, insan ilişkilerinde sorun çözmeyi, kişileri güçlendirmeyi, özgürleştirmeyi ve sosyal refahı amaçlayan, birey ve toplum sistemleri teorilerinden yararlanarak insanların çevreleriyle etkileşim noktalarına müdahale eden bir meslektir. Sosyal hizmet toplumsal sorun alanlarında çözüm odaklı bir meslek olarak ifade edilebilmektedir. Toplumda yaygın bir sağlık sorunu olan kronik hastalıkların etki alanında bulunan hastalar ve aileleri de sosyal hizmet uygulamalarının potansiyel yararlanıcıları konumundadır. Tıp alanında geçmişten günümüze çok önemli gelişmelerle birçok hastalığın tedavi yöntemi bulunmasına rağmen, fiziksel hastalıklarla bağlantılı olarak sosyal ve duygusal boyutta ortaya çıkan sorunların anlaşılması ve çözümünde farklı disiplinlerin katkısına ihtiyaç duyulmaktadır. Sosyal hizmet, sağlık alanında hizmet veren mesleklerden biri olarak sağlığın çeşitli alanlarında fiziksel hastalıkların neden olduğu sosyal ve duygusal problemlerle ilgilenen ve tıbbi sosyal hizmet olarak adlandırılan bir uygulama dalına sahiptir (Duyan, 2003). Tıbbi sosyal hizmetin amacı tıbbi tedavi ve bakım ihtiyacı olan hastaların yaşadığı psikososyal etkiyi en aza indirmek, tıbbi bakım ve müdahalelerin en üst düzeyde fayda sağlamasını desteklemektir. Bu bağlamda tıbbi sosyal hizmet, hastanın kendi sosyoekonomik durumu ile ilgilenirken aynı zamanda “çevresi içinde birey” anlayışı ile hastanın aile ve sosyal çevresindeki risk faktörlerini de ortaya çıkarır. Bu bağlamda Duyan ve Sayar (2016) tıbbi sosyal hizmeti en kapsamlı şu şekilde tanımlamaktadır: “kişi, grup, aile ve toplumun sağlık hizmetlerinden etkili bir biçimde yararlanmaları amacıyla sosyal hizmet uzmanlarınca yürütülecek ekonomik, sosyal, psikolojik ve eğitsel boyutlarda, destekleyici ve geliştirici hizmetlerin sosyal hizmet disiplini ve mesleğinin yöntem ve birleştirilerek tıp ve koruyucu sağlık hizmetleri çerçevesinde verilen hizmetler bütünüdür”. Hastanelerde ve sağlık kuruluşlarında hastaların tıbbi tedavi ve bakımlarının yanında, psikososyal destek, danışmanlık, güçlendirme, kaynak yönetimi gibi konularda ihtiyaçlarını karşılamak amacıyla tıbbi sosyal hizmet birimleri kurulmuştur. Bu birimlerde tıbbi sosyal hizmet uzmanı olarak görev yapan meslek elemanları, kişilerin tam bir iyilik hali gibi ortak bir amaç doğrultusunda, sağlığı korumak ve daha iyi bir noktaya taşımak için çalışmalar yürüten çok disiplinli ekip üyeleriyle birlikte çalışır. Sağlığın ve kişilerin tedavilerinin çok bileşenli bir yapıda çok boyutlu bir müdahaleyi gerektirdiği düşünüldüğünde sosyal hizmet uzmanlarının disiplinlerarası çalışmada bir ekip üyesi olarak görev alması önem taşımaktadır. Bu bağlamda, sağlık sorunlarının çözümünde bütüncül bir yaklaşım benimsenmektedir. Bütüncül yaklaşım çerçevesinde tıbbi sosyal hizmet uzmanları kişilerin tam bir iyilik hali için tedavi ve bakım hizmetlerine paralel olarak bir denge unsuru olarak görev yapmaktadır (Altınova ve Duyan, 2013). Sosyal hizmet uzmanları, kronik hastalıklarla yaşamını sürdüren ve her bireyin bireyselleştirilmiş ve özel ihtiyaçları olduğunu kabul eden milyonlarca kişiye hizmet sunan ve sosyal hizmet uygulamasını yürüten meslek elemanlarıdır. Kronik hastalıklar alanında geniş tanımı rolleri açıklanan sosyal hizmet uzmanlarının bu alandaki rol ve görevleri şunlardır: i) sadece kronik hastalıkla yaşayan bireylerin ihtiyaç duyduğu hizmetleri planlamakla kalmayıp, aynı zamanda klinik olarak zihinsel sağlığın korunması için bilgi ve becerilerini aktif kullanmak. ii) kronik hastalığı olan bireylerin kendilerini toplumdan daha az izole hissetmelerine yardımcı olmak ve kişilerin yaşam kalitesini artırmak için girişimde bulunmaktır (Fine, 2023). Ayrıca sosyal hizmet uzmanları kronik hastalıklarda hastalığın müracaatçı tarafından kabulü, hastanın tedaviye hazırlanması ve müracaatçının sosyal çevresinin bu sürece olumlu şekilde dahil edilmesi, hasta hakları konusunda gerekli rehberliğin sağlanması gibi hususlarda aktif rol alırlar. Bu bağlamda sosyal hizmet uzmanları kronik hastalıklar alanında en temelde vaka ve kaynak yönetimi ile eğitim ve danışmanlık rollerini üst düzeyde kullanır. Tıbbi sosyal hizmet alanında müracaatçı grubu içinde olan kronik hastalığı olan birey ve aileleri için sosyal hizmet amaç ve değerleri doğrultusunda uygulama yapılır. Duyan (2014) kronik hastalıklarda sosyal hizmet uygulamasını şu temel sosyal hizmet amaçları ile ele almıştır: – Sosyal hizmet uzmanları müracaatçıları çevresel faktörler birlikte değerlendirir. Çevresi içinde birey anlayışında sosyal hizmet uzmanının odağında kendi sorunları ile baş etme gücünü kaybetmiş birey vardır ve uzmanlar bu tür müracaatçılara danışman, eğitmen gibi rollerle destekleyici hizmetler sunmak için çaba gösterirler. – Sosyal hizmet uzmanları kronik hastalıklarda da birey ve aileler ile kaynaklar. Hizmetler ve fırsatlar arasında bağlantı kurucu rolünü yerine getirmeye odaklanır. – Sosyal hizmet uzmanlarının bu alandaki temel amaçlarından birisi de müracaatçıların etkileşimde bulunduğu tüm sistemlerde daha kalıcı ve insan onuruna yaraşır bir düzen oluşturmaya çalışmaktır. EBSHealth Doğu Karadeniz Sağlık Bilimleri Dergisi, East Black Sea Journal of Health Sciences Cilt 2, Sayı 1, 2023 55 – Müracaatçı sistemleri ile ilgili politikaların gelişmesine katkı vermek, yeni politikalar önermek de bir başka amaçtır. – Sosyal hizmet uzmanlarının kronik hastalıklar alanındaki en genel amacı olarak da risk altındaki ve dezavantajlı gruplar için güçlendirme ve sosyal adaleti sağlamak olduğu ifade edilebilir.
Kaynakça:
Duyan, V. ve Sayar, Ö. Ö. (2016). Sosyal Hizmete Giriş, Uygulayıcılar ve Öğrenciler İçin Bir Rehber. Sosyal Çalışma Yayınları.
Duyan, V. (2014). Sosyal Hizmet Temelleri Yaklaşımları Müdahale Yöntemleri. Sosyal Çalışma Yayınları.
