Türk Silahlı Kuvvetlerinde sosyal hizmet ihtiyaçlarının önemli bir kısmı şehit ve gaziler ile yakınları için yapılan faaliyetleri kapsamalıdır. Bu ihtiyaçların bir kısmı Türk Silahlı Kuvvetleri bünyesinde, bir kısmı Devletin imkânları ve vakıflar tarafından karşılanmaktadır. Öncelikle gazi tanımını yapmakta fayda vardır.
Muharip gazi: Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarından harbe fiilen katılanları, Malul gazi: Türk Silahlı Kuvvetleri mensuplarından; Türkiye Cumhuriyeti Devleti sınırlarını korumak ve güvenliğini sağlamak görevi ile harpte veya devletin bekasını hedef alan terör örgütlerine karşı yurt içi ve yurt dışı mücadelede her çeşit düşman veya terörist silahlarının tesiriyle veya harp bölgesindeki harekât ve hizmetleri sırasında, bu harekât ve hizmetlerin sebep ve tesiriyle yaralanarak tedavileri sonucunda sakatlığı rapor ile kesinleşenleri ifade eder (Muharip Gaziler derneği web sitesi). Ancak 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanununda yapılan bir değişiklikle gaziler için “vazife malulü”, şehitler için “vazife ölümü” sözcükleri kullanılmaktadır. Bu durumda şehit ve gazi kavramları genişletilerek asker kişilerin dışında kamu görevlileri ve yakınları da bu kapsama alınmıştır. Bir haber sitesinde Kanunda yapılan tanım değişikliğiyle gazi sayısı 4 binden 25 bine, şehit ve şehit yakını sayıları da 6 binden 35 bine yükseldiği belirtilmektedir (www.haberler.com). Bu durumda sosyal hizmet ihtiyacı sadece Türk Silahlı Kuvvetlerini ve askeri sosyal hizmetin ilgi alanından Devletin de ilgi alanına girmekte ve sosyal hizmet öğretimlerinde dikkate alınma ihtiyacı ortaya çıkmaktadır. Şehit ve Gaziler ile ilgili faaliyetler Anayasa dahil 39 Kanun, 2 Kanun Hükmünde Kararname, 2 Yönetmelik, 2 yönerge, 54 protokol, 1 iç genelge, 1 diğer mevzuat ile düzenlenmiştir. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın Madde 61. – “Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malûl ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar.” ifadesini içermektedir. Devletin şehit ve gaziler için birçok hak ve kazanım sağlayan mevzuatı olmakla birlikte en çok 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu ve 2330 Sayılı Nakdi Tazminat ve Aylık Bağlanması Hakkında Kanun’larda belirlenen şehit ailelerine ve gazilere sağlanan haklar göze çarpmaktadır. Bu haklar 35 genel başlık altında toplanmış olup ayrıntılı bilgi ilgili kanunlar incelenerek edinilebilir.
Türk Silahlı Kuvvetleri dışında şehit ve gazi yakınlarına verilen, sosyal hizmeti ilgilendiren faaliyetleri yürüten kurum ve kuruluşlara bakıldığında; 633 sayılı kanun hükmünde kararname kapsamında 08.06.2011 tarihinde Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı bünyesinde ilgili birçok bakanlık kurumu ve kuruluşu tarafından hizmet sunulan “şehit yakınları ve gaziler” in haklarını düzenleyecek ve koordine edecek müstakil bir daire başkanlığı olarak “Şehit Yakınları ve Gaziler Dairesi Başkanlığı” kurulmuştur. Bu daire şehitlerin hatıralarının yaşatılması, şehit yakınları ile gazilerin her türlü mağduriyet ve mahrumiyetten korunması amacıyla; ulusal politika ve stratejilerin belirlenmesini koordine etmek, şehit yakınları ile gazilere yönelik sosyal hizmet ve yardım faaliyetlerini yürütmek, bu alanda ilgili kamu kurum ve kuruluşları ile gönüllü kuruluşlar arasında işbirliği ve koordinasyonu sağlamak amacıyla kurulmuştur. Bu amaçların yanında öne çıkan görevleri (ASPB web sitesi)’nden edinilebilir. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı şehit ve gaziler ile ilgili faaliyetlerini Sosyal Hizmet Merkezlerinde (SHM) bulunan Şehit Yakınları ve Gazilere Hizmet Birimi vasıtasıyla gerçekleştirmektedir. 2015 yılında SHM sayısı 170 iken, 2016 yılında 20 SHM daha açılarak SHM sayısının 195’e ulaştığı bilgisine ulaşılmıştır (ASPB, 2016). SHM’lerde Şehit Yakınları ve Gazilere Hizmet Birimi dışında; başvuru, tespit ve izleme birimi, uygulama birimi, eğitim ve danışmanlık birimleri de mevcuttur. ASPB’lığı internet sitesinden incelendiğinde bazı SHM’lerinde sosyal çalışmacı mevcutları değerlendirme bölümünde yorum yapmak amacıyla şu şekildedir. Ankara ASP İl Müdürlüğü bünyesinde; Çubuk SHM bir, Kazan SHM yok, Gölbaşı SHM üç, Mamak SHM belirtilmemiş, Sincan SHM yedi, Altındağ SHM yedi sosyal çalışmacı (ankara.aile.gov.tr). Bu birimin görevleri arasında Bakanlığın makro düzeyde belirtilen görevlerinin yanında; mikro ve mezzo düzey olarak değerlendirilebilecek sosyal hizmet bağlamında görevleri de kapsadığı görülmektedir ve ayrıntılı bilgi Resmi Gazete’den edinilebilir (Resmî Gazete, Sayı: 28554, 2013). Türk Silahlı Kuvvetleri Mehmetçik Vakfı, ülkemizin ve milletimizin güvenliği için canlarını hiçe sayarak görev yapan erbaş ve erlerimizden şehit olan veya herhangi bir nedenle hayatını kaybedenlerin bakmakla yükümlü oldukları yakınları ile gazi ve engelli Mehmetçiklere sosyal ve ekonomik destek sağlamak amacıyla 17 Mayıs 1982 tarihinde kurulmuştur. Temel görevleri; Türk Silahlı Kuvvetlerinde yaptığı vatan hizmeti esnasında; şehit olan veya herhangi bir nedenle hayatını kaybeden Mehmetçiklerin bakmakla yükümlü oldukları yakınları ile gazi ve engelli Mehmetçiklere belirlenen esaslara göre ölüm ve maluliyet yardımı yapmak, gazi ve engelli Mehmetçiklerin kendilerine sürekli bakım yardımında bulunmak, söz konusu Mehmetçiklerin çocuklarına bakım ve öğrenim desteği sağlamak, yardım planına dâhil Mehmetçik ve aileleri ile bağışçılara yönelik sosyal destek programları uygulamak olarak sayılabilir. Şehit ve gazi erbaş ve er ile yakınlarına 2016 yılı rakamları ile 1982 yılından bu yana Mehmetçik Vakfı’nın yaptığı ekonomik destek; ölüm yardımı, maluliyet yardımı, bakım yardımı, öğrenim yardımı, süreğen hastalığı ve engeli olan çocuklar için yapılan yardım, şehadet esnasında eşi hamile olanlara doğum yardımı, bakım maaşı alan çocukların vefatı halinde yapılan yardımlar için ayrıntılı bilgi (Mehmetçik vakfı internet sitesi)’nden edinilebilir. Türkiye Harp Malulü Gaziler Şehit Dul ve Yetimleri Derneği, Şehit Aileleri Federasyonu dâhil olmak üzere yüzden fazla dernek ve sivil toplum kuruluşunun şehit ve gazi yakınlarının haklarını korumak, birbirine duyurmak, dayanışma içinde olmak ve birbirinin acısını paylaşıp tecrübelerini paylaşmak amacıyla interneti de kullanarak bazı sosyal hizmet uygulamalarını yaptıkları görülmektedir.
Kaynaklar:
Şen, B. (2016). Silahlı Kuvvetlerde Sosyal Hizmetin Önemi. Toplum Ve Sosyal Hizmet, 27(2), 131-151.
