Akran zorbalığı, okullarda öğrenciler arasında sıkça görülebilen şiddet davranışları arasında yer alır. Akran zorbalığının önemli nedenleri arasında; arkadaşlarına baskı yapan öğrencilerin bu şekilde kendilerini arkadaşları arasında üstün görmeleri, şiddetin çözüm yolu olarak tercih edilmesi ve kurbanın maruz kaldığı baskıyı hak ettiği düşüncesi yer almaktadır. Akran zorbalığının ne olduğu ve zorba davranış tiplerinin belirlenmesi bu tür davranışların nedenlerinin daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. Akran zorbalığı ile ilgili tanımlar incelendiğinde, akran gruplarının birbirlerini olumsuz yönde etkileyerek, birbirlerine karşı sözel, fiziksel veya sosyal saldırganlık içine girecek şekilde (isim takma, tehdit etme, usandırma, vurma vb.) farklı zaman dilimleri içinde tekrarlı olarak kaba güç kullanılması bir grubun bir bireye ya da gruba sürekli olarak uyguladığı gücün sistematik olarak kötüye kullanılmasını içeren zarar verici davranışlar, bireyin kendini savunamadığı, birden çok bireyin doğrudan veya dolaylı olarak yaptığı saldırgan davranışlar, bir birey veya grup tarafından kendini koruyamayacak durumda olan kişiye karşı yapılan ve süreklilik gösteren bir şiddet türü, gücü elinde bulunduran bireylerin kendi kazanç ve çıkarları için karşı koyacak gücü olmayanlara karşı fiziksel, psikolojik veya sözel olarak kişiyi olumsuz etkileyen ve tekrarlanma özelliği gösteren saldırılar, son olarak ise gücün sistematik olarak kötüye kullanılması gibi farklı tanımlar olduğu görülmektedir. Bu tanımlar doğrultusunda zorba davranışlarda bulunan ve bu davranışlara maruz kalanlar arasında güç dengesizliğinin olduğu, zorba davranışın bilinçli ve sürekli yapıldığı, bu davranışların yıldırma ve zarar vermek amacını taşıması genel ölçütler olarak kabul edilebilir.
Zorba davranışlar farklı nedenlerden kaynaklanabildiği için farklı biçimlerde görülebilmektedir. Zorba davranışlar akranlar arasında üç farklı şekilde görülmektedir: Fiziksel zorba davranışlar; vurmak, tokat atmak, yumruklamak, tekmelemek, tırmalamak, çelmelemek, tükürmek, itmek, saç çekmek, eşyasını zorla almak, korkutmak yer alırken, sözel zorba davranışlar; isim takmak, alay etmek, onurunu zedelemek, küçük düşürmek, hakaret etmek, dedikodu çıkarmak, tehdit etmek ve küfür etmek, duygusal zorba davranışlar arasında ise; dışlamak, ağır işler vermek, faaliyetlere dahil etmemek, konuşmamak, yardım etmemek, yalnız bırakmak yer almaktadır. Zorba davranışların hem davranışı yapan hem de kurban üzerinde olumsuz etkileri olmaktadır. Örneğin; zorba davranışlara maruz kalan birçok öğrenci için bu durum bir stres nedenidir, öğrencilerin okul başarılarında sorunlar ortaya çıkmaktadır. Bu tür öğrencilerin diğe öğrencilerle karşılaştırıldıklarında daha fazla rahatsızlık belirtileri gösterdikleri, kendilerine olan güvenlerinin düşük olduğu, sosyal ilişkilerinin bozulduğu, okul başarılarının düşük olduğu görülmektedir.
Zorbalığın neden olduğu olumsuzluklardan biri de okul fobisidir. Zorbalığa maruz kalan öğrenciler, dikkatlerini sürekli olarak derslerinden çok, zorbaların hedefi olmaktan nasıl kurtulacakları konusuna yönelttiklerinden okuldaki başarıları düşüş göstermektedir. Ayrıca zorbalığa maruz kalmanın etkisiyle öğrencilerin okula devamsızlık yaptığı görülebilmektedir. Bu tür mevcut problemler bağlamında ülkemiz okullarında zorba davranış türlerinin tespitinin yapılması, öğrencilerin düşük akademik başarıları ve düşük motivasyonlarına ilişkin alınabilecek önlemler açısından önem teşkil etmektedir. Okullardaki zorba davranışlar bölgeler, şehirler ve hatta aynı şehir içindeki yerleşim alanlarına göre farklılık gösterebildiğinden her okul için zorba davranışların haritasının belirlenmesi zorba davranışların azaltılabilmesi için daha gerçekçi önlemlerin alınmasını kolaylaştıracaktır.
Çankaya (2011) tarafından ilköğretim öğrencileriyle akran zorbalığı üzerine yapılan çalışmada tespit edilen bulgulara bakıldığında; öğrencilerin genel olarak en fazla karşılaştıkları zorba davranışlar arasında sözel zorbalık tipleri (isim takma, küfür etme, alay etme ve küçük düşürülme) yer almaktadır. Ayrıca ilköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinin sözel zorbalıktan sonra en fazla maruz kaldıkları akran zorbalığı tipinin fiziksel zorbalık (itilme, yumruk yeme, tekme ve tokat yeme, eşyalara zarar verilmesi ve bıçak çekilmesi) içeren davranışlar olduğu görülmektedir.
Literatürde bu yönde birçok çalışma bulunmaktadır. Bu nedenle akran zorbalığını engellemek adına kriz ve risk müdahaleleri yapılmalıdır.
Kaynak: İ. Çankaya / Eğitim Fakültesi Dergisi 24 (1), 2011, 81-92
