Teknolojinin günlük yaşamın bir parçası haline gelmesiyle birlikte çocuklar dijital cihazlarla
dolu bir ortamda büyümeye başlamış dolayısıyla ebeveynlerinden bile daha çok şey bilir hale
gelmişlerdir. Bilişim teknolojileri sağladıkları avantajların yanısıra çocuklar için bir takım
dezavantajları da beraberinde getirmektedir. Çocukların her yönden gelişimini etkileyebilecek
olan bu konuda ebeveynlerin çocuklara rehberlik etmesi önemli bir husus haline gelmiş ve
ebeveynlerin çocuklara rehber olabilmesi için sahip olması gereken özellikler dijital ebeveynlik
kavramını ortaya çıkarmıştır.
Dijital ebeveyn; dijital çağımızın gereksinimlerini bilen ve ona göre hareket eden , dijital araçlara
temel düzeyde hâkim, dijital ortamlardaki olanakların ve risklerin farkında olan ve çocuğunu
dijital risklere karşı koruyabilen, gerçek hayatta olduğu gibi sanal ortamda kişilerin hakları
olduğunu ve bu haklara saygı duyulması gerektiğini çocuklarına öğreten, teknolojik gelişmelere
açık olan bireydir.
“Dijital Ebeveynlik” rolleri literatürde, Dijital Okuryazarlık, Farkında Olma, Kontrol, Etik
ve Yenilikçilik başlıkları altında ele alınabilmektedir.
Dijital Okuryazarlık
İnternette gün geçtikçe artan bir yığın bilginin oluştuğu
ancak bunların birçoğunun gerçek olmadığı
unutulmamalıdır. Bu nedenle çocuklara ve gençlere
eriştikleri verilerin doğruluğunu sorgulama, nerede ve
nasıl kullanacakları konusunda yardımcı olmamız
gerekmektedir. Yeni teknolojiler ortaya çıktıkça hızlı bir
şekilde uygun kullanımının öğrenilmesi gerekmektedir
Günümüzün dijital yerlisi diyebileceğimiz çocuklara sahip
olan ebeveynlerin, dijital ebeveyn olarak dijital
okuryazarlık özelliklerine sahip olabilmeleri için temel
seviyede teknolojiyi kullanabilme becerisine sahip
olmaları, teknoloji ile ilgili yaşadıkları sorunlarla baş
edebilmeleri, internet kullanımını bilmeleri, teknolojideki
yenilikleri takip etmeleri, bilişim teknolojilerinde gizlilikle
ilgili politikalar hakkında bilgi sahibi olabilmeleri
gerekmektedir.
Farkında Olma
Dijital ebeveynlerin, bilişim teknolojilerinin olumsuz
yönlerinin farkında olmaları, çevrimiçi ortamlarda
bulunan olumsuzlukların ve risklerin farkında olmaları,
internet bağımlılığı gibi tehlikeli durumları kolayca
fark edebilmeleri, çocuğun bilgisayarda ya da internette
ne yaptığını anlayabilmeleri gerekmektedir.
Kontrol
Dijital ebeveynler çocukları internet ortamında yalnız
bırakmamalı kontrol etmelidir. Kontrol aşamasında
ebeveynler filtre programları gibi yazılımları kullanmalı,
çocuğun interneti ne zaman ve ne kadar kullanacağı ile
ilgili kılavuz hazırlamalı, konulan kurallara uyup
uymadığı hususunda çocuğu takip etmeli, sosyal
medyayı çocuğuyla birlikte kullanmalıdır.
Dijital Etik
Dijital etik; Internet ortamında başkalarına zarar verecek
davranışların farkında olma ve bu davranışlardan kaçma
isteği olarak tanımlanmaktadır. Dijital ebeveynler internet
ortamında fikri mülkiyete saygılı olmalı ve bunu
çocuklarına öğretmeli, ulaşılan bilginin güvenliğini
araştırma konusunda çocuğa yardımcı olmalı, erişilen
bilgiyle ilgili hak sahibinin isteğine uygun davranmalıdır
Yenilikçilik
Dijital ebeveynler yeniliklere karşı ilgili olmalı ve
gelişmeleri takip etmeli, yenilikleri öğrenme çabasına
sahip olmalı, ve yeniliklerin olumlu olumsuz yönlerinin
farkında olmalıdır.
Hangi Eylemler Siber Zorbalık Kapsamına Girer?
·Dedikodu: Kamuoyunda spekülasyon oluşturma. Çevrimiçi ortamlarda hakkınızda kasıtlı ve alenen dedikodu yapılması.
·Dışlama: Bir grup arkadaştan bir kişiyi ayırma. Özellikle okulda başlayan ve siber ortamda devam eden dışlanma.
·Taciz: Sürekli ve kasıtlı olarak yapılan zarar verici ve rahatsız edici davranışlar.
·Takip: Her an izlenildiğini hissetme. İnternette başlayıp, gerçek hayata yansıyan takip ediliyormuş hissi.
·Trollemek: Kasten ve maksatlı olarak yapılan provokasyon (kışkırtma) ve örtülü hakaret, sabote.
·Yorumlar: Yazı, fotoğraf, video yoluyla yapılan hakaret ve küfür içeren negatif iletiler. Saygısızlık: İletişimde haddi aşmak ve bunu devam ettirmek.
·Sahte Hesap: Kurban adına sahte hesaplar oluşturarak ve bu oluşturulan sahte hesaplar yoluyla tehdit ve zorbalığı sürdürmek.
·Kandırma: Başkalarının çeşitli, gizli bilgilerini yayınlayarak ve bunları çarpıtarak insanları aldatmak, dolandırmak.
·Manipüle: Kurbanın kendisi gibi davranmak.
Dijital Riskler Nelerdir?
İçerikle İlgili Riskler
Yasadışı içerikler
İntihar, uyuşturucu vb.içerik
Olumsuz örnek teşkil eden karakterler
Çocuğun yaş ve gelişimine uygun olmayan içerikler
Bilinçaltı mesajlar
Kişilerle İlgili Riskler
Online istismar
Siber zorbalık
Kötü niyetli kişilerle tanışma, iletişim kurma
Yanıltıcı ve sahte kimlikler
Ticari Riskler
Yasadışı kumar oynama
Kötü niyetli yazılımların yarattığı tehlikeler
Kişisel bilgilerin satılması
Aşırı ticari içerik ve yanıltıcı reklamların varlığı
Telif hakları
Gizlilik Riskleri
Özel bilgilerin farkında olmadan paylaşılması
Kişisel ve mahrem bilgilerin çalınması
Kişisel ve özel bilgilerin kötü amaçlı kullanılması
Şifre ve kişisel bilgilerin elde edilmesiyle dolandırıcılığa
maruz kalma
Sağlıkla ilgili Riskler
Çocukların gelişimi üzerindeki olumsuz etkiler
Psikolojik rahatsızlıklar
Kas ve iskelet sistemi rahatsızlıkları
Yeme-içme ve obezite problemleri
Fiziksel aktivite azlığı
Uyku bozukluğu
Uzun süre monitör başında hareketsiz kalmaktan kaynaklanan boyun ve sırt ağrıları
Bağımlılık
Uzun süre sabit bir noktaya bakan gözlerde yorgunluk hissi, yanma ve kaşıntı
Bilgisayar başındayken oluşan duruş bozuklukları bel ve sırt ağrıları
Uzun süreler oyun oynamadan kaynaklanan şişlik, ağrıyan tendon, parmak, el ve dirsekler
Akademik ve Sosyal Yaşamı Etkileyen Riskler
Akademik başarının düşmesi
Okul çağında derslere engel olma
Sosyal ilişkilerde sorunlar
Arkadaş ve aile ile iletişiminin sağlıklı yürümemesi
Gerçek hayatta arkadaşlıklar kuramama ve var olan
arkadaşlıkları güçlendirememe
Sosyal beceri düzeyinin düşmesi
Sosyal aktivitelere ve dış dünyaya ilginin azalması
Ahlaki problemler
Zaman kaybı
Toplumdan kendini soyutlama, yalnızlık hissine kapılma ve depresyon
Kişilik bozuklukları
Çocuklarda makineleşme ve gerçek duygulardan uzaklaşma
Davranış bozuklukları
Dijital Risklerden Korunmak İçin Neler yapılabilir?
1.Teknoloji ve oyun bağımlılığı riski internet kullanan herkesi tehdit etmekte, bu durumdan özellikle çocuklar daha fazla etkilenmektedir. Çocuklar için bilinçli ve güvenli internet kullanma alışkanlıkları edinmelidir.
2. Zararlı dijital oyunların farkında olunmalıdır. Dijital oyunlar çocukların yaşlarına uygun olarak seçilmeli ve oyunların içeriğindeki görsel, işitsel ve tüketime yönlendiren çevrimiçi satın alma gibi ögelerin olup olmadığını kontrol etmelidir.
3.Gerçek hayatta olduğu gibi, dijital ortamlarda da mahremiyet kurallarına önem verilmelidir.
4.Sosyal medya kullanırken gizlilik ayarları özelleştirilmeli herkese açık paylaşımlar yapmak konusunda hassas olunmalıdır.
5.Çocukların internet ortamında şahsi bilgileri ve özel fotoğraflarını neden paylaşmamaları gerektiği, paylaşmaları halinde nelerle karşılaşabilecekleri, kimlerle iletişim kurabilecekleri, takip ettikleri kişilerin ve sayfaların güvenirliliği konularında bilgilendirmeleri
6.Çocuklar ile doğru bir iletişim kurularak internette kendilerini rahatsız eden bir konu ya da bir kişi ile karşılaştığında ilgili kişilerle iletişime geçmesi için teşvik edilmeli, böyle davrandıklarında takdir edilmeli
7. Bir linke tıklamadan önce, linkin dolandırıcılık amacı taşıyan sahte bir link olabileceği ve/veya linkin zararlı yazılımlar bulaştırabileceği göz önünde bulundurulmalı, çocuklar konuyla ilgili uyarılmalıdır.
8. Sosyal medya kullanırken gizlilik ayarları özelleştirilmeli, herkese açık paylaşımlar yapmak konusunda hassas olunmalıdır.
