0-2 Yaş (Bebeklik Dönemi)
- Ağlama, huysuzluk, sakinleşmeme ve gergin olma.
- Anneye, babaya ya da yakınlara yapışıp bırakmama ve ayrılık istememe,
- Daha sık kucağa alınmayı isteme, yalnız kalmaya tahammül edememe,
- Uykuya dalamama, ani irkilmelerle sık uyanma veya daha fazla uyuma,
- Yemeyi reddetme veya sürekli bir şeyler yeme, emme, ısırma ihtiyacı.
Bu tepkilerle baş etmeyi kolaylaştırmak için;
- Çocuğun kendini güvende hissetmesi ve temel ihtiyaçlarının ihmal edilmemesi için çaba gösterin.
- Bebeğin normal uyku, beslenme gibi günlük düzenini korumaya çalışın.
- Onu yatıştıracağını bildiğiniz şeyleri yapın. Alışık olduğu, sevdiği bir oyuncağı veya eşyayı sunabilir, ninni söyleyebilir, parmak oyunları oynayabilirsiniz.
- Bakım verecek olan kişi değişecek ise; bu kişinin bebeğğin alışık olduğu biri olmasına özen gösterin.
3-5 Yaş (Okul Öncesi Dönem)
- Hayatındaki belirsizliklerden ve sorunlardan aşırı derecede korkma, çaresiz hissetme,
- Olaylarla ilgili tekrar eden sorular sorma, yaşadıkları olayı oyunlarında canlandırma,
- Yaşanan olayın kendi suçu olduğunu düşünme,
- Ağlama, sızlanma, içe kapanma,
- Yalnız kalamama, ebeveynlerine yapışıp bırakamama,
- Aşırı hareketlenme, kendi güvenliğini tehdit eden hareketler yapma.
- Yatağa gitmekte ve uyumakta isteksizlik, kabus görme, çığlık atma, yatak ıslatma.
- Parmak emme, altını ıslatma, biberondan beslenmeyi, kucakta taşınmayı isteme gibi gelişimde geriye gitme,
- İştahsızlık veya iştah artışına bağlı olarak kilo alma veya kilo kaybı.
Bu tepkilerle baş etmeyi kolaylaştırmak için;
- Çocuğunuzun afet, acil durum, kayıplar hakkında soru sormasına izin verin ve sorularını sakince cevaplamaya özen gösterin.
- Açık, net ve birbirine yakın cümlelerle çocuğun yaşına uygun cevaplar verin.
- Çok endişeli çocuklar için her seferinde ayrıntılı cevap verme bazen belirtilerin artmasına neden olurç “Daha önceden neler konuşmuştuk, hadi hatırlayalım” diyerek çocuğunuzun cevap vermesini destekleyin.
- Uygun saatler ve ortamlar yaratarak çocuğunuzla etkinlikler yapın. Resim yapmak, masal okumak, çevre gezileri, oyuncaklarla oynamak, el işleri, şarkı ve dans gibi etkinlikler için zaman ayırın.
- Özel gereksinimi olan çocukların özel eğitim öğretmenleri ile iletişim halinde olun ve eğitimlerine kısa sürede dönmesini sağlayın. Okula gidemeyecekse haftalık programı öğrenerek evde uygulamaya yönelik bilgi edinin ve yapmasına yardımcı olun.
6-12 Yaş (İlkokul Dönemi)
- Olayı hatırlatıcı işaretlerden aşırı korkma,
- Ağlama, sızlanma,
- Kolay sinirlenme, saldırganlık gösterme, daha önce hiç yapmadığı zarar verici davranışları yapma,
- Nedeni bulunamayan fiziksel sorunlar yaşama,
- Yalnız kalmaktan korkma, sürekli yakınlarının yanında durma, anne-babadan ayrılmama,
- Dikkatini toplayamama, daha hareketli olma, yerinde odurmama,
- Tırnak yeme, alt ıslatma,
- İçe kapanma, yaşanan olaylarla ilgili konuşmaktan kaçınma,
- Okula gitmeyi istememe ya da reddetme,
- Uyku ve beslenme düzeninde değişiklikler.
Bu tepkilerle baş etmeyi kolaylaştırmak için;
- Yemek, oyun, ders, uyku saatleri gibi günlük rutini korumaya çalışın.
- Çocuğunuzun öğretmeniyle ve arkadaşlarıyla iletişim kurmasını ve iletişimi sürdürmesini sağlayın.
- Arkadaşlarıyla bir araya gelebileceği ortamlar ve görüşmeler planlayın. Çocuklar için etkinlik yerlerini öğrenip etkinliklere katılmasını sağlayın.
- Çocuğunuzun düşüncelerini ve duygularını iyi anlamaya çalışın. Bunun için önce kendi duygu ve düşüncelerinizi çocuğunuzla paylaşın; “Biliyor musun ben de kaygılıyım, ben de korkuyorum.”
- Sohbetlerinizde “Ben kaygılı hissettiğim zamanlarda bazen kalbim çarpar, nedees almakta zorlanabilirim, ellerim titrer, midem bulanabilir… Sende de buna benzer belirtiler oluyor mu?” gibi çocuğunuza onun kendisini ifade etmesine yardımcı olabilecek kelimeleri sunarak onun kendisini ifade etmesine destek olun.
- Bazen hikayeler, masallar veya filmler aracılığıyla kendini ifade etmesine destek olabilirsiniz.
- Onları dikkatle dinlediğinizi belli edin. Size cevabını bilmediğiniz sorular sorduklarında o konuyu bilmediğinizi ama öğrenip söyleyebileceğinizi belirtebilirsiniz.
13-18 Yaş (Ergenlik Dönemi)
- Öfke, isyan, üzüntü, suçluluk gibi yoğun duygular yaşama,
- Afet ve acil durum sonrası daha olgun davranışlar göstermeye başlama,
- Kendine zarar verici davranışlarda bulunma,
- Nedeni bulunamayan fiziksel yakınmalarının olması,
- Suça yönelme, zararlı bağımlılık yapıcı madde kullanma,
- İçe kapanma, her an kötü bir olay olacakmış korkusu yaşama,
- İsteklerde azalma, enerji kaybı, ilgisizlik,
- Olayı hatırlatan konulardan ve ortamlardan kaçınma,
- Uyku ve beslenme düzeninde değişiklikler.
Bu tepkilerle baş etmeyi kolaylaştırmak için;
- Yalnız kalmak istediğinde kısa süreli de olsa bulunabileceği bir ortam oluşturmaya çalışın.
- Birey olarak düşüncesine değer verdiğinizi hissettirin. Öğüt vermeden sohbet etmeye çalışın. En kısa sürede okuluna ve sosyal hayatına dönmesini sağlayın.
- Yaşadıklarını güvendiği arkadaşlarıyla paylaşması konusunda onu cesaretlendirin.
- Çocuğunuzu, onun sevdiği projelere, yardım faaliyetlerine ve sosyal etkinliklere yönlendirerek özgüvenini yeniden kazanmasını sağlayın.
- Çocuğunuzun zararlı bağımlılık yapıcı madde kullanımına ve suça yönelmelerine karşı tetikte olun.
- Çocuğunuza, onun yaşına uygun; yemek yapma, temizlik, tamir işleri gibi işlerinizde size yardım etmesi için fırsat verin. Karar alınması gereken konularda ona söz hakkı verin ancak anne-baba rolü gibi ağır sorumlulukları ona vermeyin.
