Geçmişten günümüze tüm dünyada engelli istihdamında en yaygın şekilde kullanılan yöntem, zorunlu çalıştırma yükümlülüğünü ifade eden ve belli sayıda ya da oranda engelli istihdamını mecburi kılan “kota yöntemi” olmuştur. Kota yöntemi engellilerin iş yaşamına girmelerini kolaylaştıran bir pozitif ayrımcılık uygulamasıdır. Ülkemizde de 1970’lere uzanan tarihçesi ile engelli istihdamında kota/kota-ceza yöntemi bu alanda varlığını korumaktadır.
Engelli memur istihdamında kota yöntemi 1997 yılında yürürlüğe giren 572 sayılı KHK ile 657 sayılı DMK’ da yapılan değişiklikle uygulamaya girmiş; kamu kurum ve kuruluşlarının çalıştırdıkları personele ait kadrolarda % 3 oranında engelli memur çalıştırma yükümlülüğü getirilmiştir. Ülkemizde Kamuda istihdamın nitel ve nicel olarak geliştirilmesi amacıyla 2011 yılında merkezi sınav uygulaması hayata geçirilmiştir. Merkezi sınav yoluyla Kamuda her eğitim kademesinde ve her engel grubunda istihdamın teşvik edilmesi sağlanmıştır.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununun “Engelli personel çalıştırma yükümlülüğü” başlıklı 53.maddesi uyarınca kamu kurum ve kuruluşlarının %3 oranında engelli istihdam etme yükümlülüğü vardır. 2011 yılında anılan maddede yapılan değişiklikle, engellilerin merkezi sınav ve kura ile devlet memuru olmalarına imkân tanınmıştır.
Engelli Kamu Personel Seme Sınavı (EKPSS) engelli adayların eğitim durumları ve engel gruplarının yarattığı dezavantajlar göz önünde bulundurularak yapılmaktadır. Sınav soruları, engel grupları itibarıyla öğrenme ve algılama düzeyleri ile dil gelişimleri ve sözel iletişim güçlükleri esas alınmak suretiyle engellilerin bilgi, yetenek ve becerilerini ölçecek şekilde hazırlanmakta ve adayların, engel grupları ve ulaşılabilirlikleri göz önüne alınarak uygun ortamlarda yapılmaktadır.
657 sayılı DMK’da yapılan değişikli ile engelliler için sınavların, ilk defa devlet memuru olarak atanacaklar için açılan sınavlardan ayrı zamanlı ve merkezi olarak, engelli kontenjanı açığı bulunduğu sürece engel grupları ve eğitim durumları itibarıyla sınav sorusu hazırlanmak ve ulaşılabilirliklerini sağlamak suretiyle merkezi olarak yapılması veya yaptırılması hüküm altına alınmıştır. Bu kapsamda her sınav döneminde ÖSYM, Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı ve Sağlık Bakanlığı arasında Sınav Protokolü imzalanmakta ve protokol sorumlulukları doğrultusunda sınav işbirliği içerisinde gerçekleştirilmektedir.
EKPSS ile adaylara engel gruplarına ve öğrenim düzeylerine uygun olarak genel yetenek ve genel kültür testleri uygulanmaktadır. Genel engelli testi; [ortopedik, süreğen (kronik), ruhsal ve duygusal, yaygın gelişimsel bozukluğu olanlar], işitme engelli testi, zihinsel engelli testi, görme engelli testi uygulanmaktadır. Ayrıca, engel durumuna uygun materyal ve okuyucu-işaretleyici desteği sağlanmaktadır.
Sınav önceden ÖSYM tarafından belirlenen tarihlerde tüm Türkiye’de illerde uygulanmaktadır. Merkezi sınav iki yılda bir uygulanmaktadır. EKPSS kapsamında tüm engel gruplarının kamuya memur olarak yerleştirilmeleri yapılmaktadır.
