Adli sosyal hizmet; hukuki sonuçları olan eylemleri nedeniyle şüpheli, tanık, suçlu veya mağdur olarak adli sisteme dahil olmuş bireylerin sosyal hizmet müdahalesi gerektiren sorun ve ihtiyaçlarını gidermeye yönelik sunulan hizmetler bütünüdür. Türkiye’de 2019 yılı Adalet Bakanlığı verilerine göre 353 ceza infaz kurumu bulunmaktadır. Bu ceza infaz kurumlarının; 271’İ kapalı ceza infaz kurumu, 75’i müstakil açık ceza infaz kurumu, 4’ü çocuk eğitim evi, 9’u kadın kapalı, 7si kadın açık, 7’si çocuk kapalı ceza infaz kurumudur. Hükümlülerin yaşı, cinsiyeti, işlediği suçlar gibi bazı özellikleri dikkate alınarak gruplandırılmaları ihtiyacı farklı türden cezaevlerinin olmasını gerekli kılmıştır.
Suça yönelen kişinin sadece özgürlüğünün kısıtlanmasına yönelik müdahaleler yeterli değildir. Suçla mücadelede adli sosyal hizmet müdahalesinin önemi giderek artmış ve cezaevlerinin psiko[1]sosyal servis çalışmalarına ağırlık verilmeye başlanmıştır. İyileştirilme kurulları, disiplin kurulları ve oda seçici kurallarında sosyal çalışmacı ve psikologların yer alması sağlanmıştır. Cezaevlerinde psiko-sosyal müdahalenin yapı taşları «Müdahale Öncesi Değerlendirme» ve «Adli psikolojik vaka formülasyonu» dur. Müdahale öncesi değerlendirme genel olarak sosyal çalışmacı tarafından, adli psikolojik vaka formülasyonu ise çoğunlukla psikologlar tarafından eğer psikolog yok ise yine sosyal çalışmacı tarafından yapılabilmelidir.
Müdahale Öncesi Değerlendirme
Müdahale öncesi değerlendirmede dikkat edilmesi gereken 3 unsur:
Risk ilkesi: Hükümlünün tekrar suç işleme olasılığının değerlendirilmesi ile ilgilidir.
Kriminolojik Faktörler: Kişinin suç işlemesine yol açan aile, arkadaş ya da iş ortamında suç işlemeye yönelik aldığı teşviklerle ilgilidir.
Bireysel İhtiyaçlara Karşı Duyarlılık: Kişinin psikolojik bir yardıma ne kadar istekli olduğu, önerilere ne kadar açık olduğu, müdahale sürecinde istenecekleri algılamada ne derece yeterli olacağının göz önünde bulundurulmasıdır.
Müdahale: Adli Psikolojik Vaka Formülasyonu
Vaka analizinde amaç, hem kişinin yaşadıklarını bütüncül bakış açısıyla anlamaya çalışmak, hem de sosyal çalışmacıya süreç hakkında bir yol haritası sunmaktır. Mahkumu daha kapsamlı anlamak için en iyi yol vaka analizi yapmaktır. Vaka formülasyonu mahkumun psiko-sosyal risk ve ihtiyaçları, cezaevinde bulunma sürecinde yaşadıkları ve beklentileri hakkında değerlendirme imkanı sunmaktadır. Vaka Formülasyonu Sürecinde Amaç Mahkumun suçu işlemesine zemin hazırlayan etmenleri anlaması, Suçu neden işlediğine dair farkındalık kazanması, Tahliye olduktan sonra inşa edeceği hayata ilişkin planlar yapması sağlanmalıdır.
Tekrar Suç İşlemeyi Önleme
Örnek olarak hırsızlık nedeniyle cezaevinde bulunan kişinin haksız para kazanmasıyla ilgili yaşanmışlıkları (çalmakla ilgili öğrenmeleri, koşullanmaları, zengin olmakla ilgili atıfları, haksız kazanç elde etmeye yatkın çevresel özellikleri vb.) anlaması sağlanmalıdır. Hürriyetine kavuştuğunda inşa edeceği hayatı cezaevinde planlaması teşvik edilmelidir
Vaka Formülasyonunda Kullanılacak Sistem
Suçu: Suç türü cezaevinde bulunan kişinin psikolojik özelliklerini anlamada önemlidir.
Durumu: Tutuklu\Hükümlü\ Hükmen Tutuklu tutukluluktan hükümlülüğe geçiş ya da yargı sürecinin onarması dönemleri özellikle intihar girişimi açısından risklidir. Sosyal çalışmacının cezaevi katibi ile işbirliği içinde bu bilgileri takip etmesi önemlidir.
Suç geçmişi: İlk kez cezaevinde bulunanlarda stres daha yoğun hissedilir. Uyum süreci daha geç olur.
Yakalanmadan öncesi, Yakalanma, İfade, Yargı Süreci: Cezaevlerinde bu süreçler çok detaylı olarak ele alınmaz. Ancak suçu ortaya çıkaran nedenleri anlamak bakımından özellikle yakalanmadan önceki yaşamını anlamak önemlidir.
Varsa Önceki Suçları: Önceki suçlarının şu an cezaevinde bulunmasına yol açan suçla benzerliği ve farklılığı suçlunun kriminolojik özelliklerini anlamak bakımından önemlidir.
İleri sürülen Suçu ile ilgili düşünceleri: Cezaevinde genellikle bu boyut da atlanmaktadır. Tutuklular bu boyutu dile getirmek istemeyebilirler ancak hükümlülerle bu boyutu konuşmak önemli olabilir zire özgürlüğün kısıtlı kalması sürecinde ileri sürülen suçla ilgili düşünceleri ve suçuna yönelik içgörü kazanmasında önemli olacaktır.
Geçmişte aldığı profesyonel psikolojik yardım: Geçmişte aldığı profesyonel yardımlar kişinin cezaevinde bulunduğu süre zarfında izlenmesi açısından fikir verici niteliktedir.
Aile İlişkileri: Suçlunun cezaevi öncesi aile yaşantısı önemli belki de suça zemin hazırlayıcı nitelikte olabilir. Daha sık ve daha seyrek görüştüğü kişiler, aile üyelerine ilişkin düşünceler önemlidir. Süreçteki Olumlu Özelliği: Sosyal çalışmacının kişiyle çalışmaya başlamasını mümkün kılacak şeylerden biri kişinin olumlu özelliğidir.
Süreçteki Olumsuz Özelliği: Sosyal çalışmacının kişiyle ilgili çalışmasını güçlendirecek şeylerden biri kişinin olumsuz özelliğidir.
Müdahaledeki İşbirliği: Mahkumla yapılan görüşme ilişkisinin sık sık değerlendirilmesinde fayda vardır.
Güncel sorunu: Cezaevindeki bireyi psiko-sosyal yardım almaya iten güncel sorunu önemlidir. Gelecekle ilgili düşünceleri: Cezaevinde buluduğu süre dışarı çıkma süreci içerisinde planlamalarını sormak önemlidir.
Uygulanabilecek tedavi yöntemleri: Bilişsel-davranışçı yaklaşımı esas alan yöntemler en etkili yöntemlerdir. Ayrıca ev ödevleri verilen programların, istendik sonuçlara daha iyi şekilde ulaştığı dile getirilir.
Cezaevlerinde Kullanılan Müdahale Programları
Önce Düşün(Genel Suçlu Davranış Programı)
Öfke Kontrolü Programı
Özel Gözetim ve Denetim Programı
Alkol ve Madde Bağımlılığı
Programı Salıverme Öncesi
Mahkum Geliştirme Programı
Kaynakça:
Yücel, D. Gönültaş B. (2016). Adli Sosyal Hizmet, Nobel Akademi Yayıncılık.
