Bu rapor sosyal hizmet uygulaması dersi kapsamında öğrenciler tarafından hazırlanmış olup ideal sosyal inceleme raporunun nasıl olmasına dair bir iddia taşımamaktadır. Raporda yer alan bilgi ve olaylar öğrenci tarafından doldurulmuştur.
Tanıtılan Alan:
Adli sosyal hizmet uygulamaları hukuki sonuçları olan eylemleri nedeniyle şüpheli, tanık, suçlu veya mağdur olarak adli sisteme dahil olmuş bireylerin sosyal hizmet müdahalesi gerektiren sorun ve ihtiyaçlarını gidermeye yönelik sunulan hizmetler bütünüdür. Adli sosyal hizmet uygulamaları daha çok Adalet Bakanlığı bünyesinde gerçekleştirilmektedir.
Verilen Hizmetler Hakkında Bilgi:
Çocuk Mahkemeleri:
Adli sosyal hizmet alanında çocuk adalet sistemi özel bir öneme sahiptir. Çocuklara özgü soruşturma, kovuşturma ve koruma 5395 sayılı kanun kapsamında sosyal hizmet uzmanları tarafından takip edilmekte ve psiko-sosyal hizmetler verilmektedir. Adli sosyal hizmet toplumun kırılgan kesimini oluşturan çocukların yetişkinlerden daha farklı değerlendirilmeleri gerektiğini savunur. Çocukların yaşlarına göre ceza sorumluluklarını değerlendirir.
Suç Mağduru Çocukla Çalışma:
Kendilerine karşı işlenmiş suçun sonucu olarak herhangi bir zarara maruz kalan çocuklara mağdur çocuk denir bir suça maruz kalan çocuk o suçun doğrudan mağduru olmaz. Bazı durumlarda dolaylı olarak mağdur olabilirler örneğin gözleri önünde anne veya babası öldürülen aile içi şiddete tanık olan çocuklar suçun dolaylı mağdurlarını örnek olarak gösterilebilir. Suçun tanıkları olan çocukların bu eylemin mağdurları kadar ciddi bir travma yaşadıkları bilinmektedir bu nedenle de suçların soruşturulması ve kavuşturulmasında olayın mağduru veya tanığı olan çocukların yaşadıkları örselenmeden dikkate alınması çocuğun korunması bakımından önemlidir. Çocuğun olayı anlatış biçimi o sırada gösterdiği tepkilerden bağımsız olarak tanıklık ettiği olayın etkileri daha uzun sürelerde ortaya çıkabilir. Adalet sistemi içerisinde çalışan herkesten çocukların suça tanıklık ettikleri veya mağdur oldukları durumlardan onların korunma ihtiyaçlarını hemen fark edecek ve ona uygun müdahaleleri gecikmeksizin hayata geçirecek bir duyarlılık ve beceriye sahip olması beklenmektedir.
Adalet Bakanlığı Mağdur Hakların Korunması Çalışmaları:
Türk ceza adalet sisteminde mağdur haklarının korunmasına yönelik temel düzenlemeler 2004’ten sonra çocuk, kadın, terör mağduru vb. dezavantajlı gruplara yönelik yapılmıştır. Mağdura suç sonrası yaşadıkları olumsuz dönemde destek olmak, rehberlik hizmeti sunmak, suç sonrası mağduriyetler yaşanmasının önüne geçmek üzere mağdur hakları alanında uzmanlaşmış, hizmet verdiği sadece mağdurlar olan birimin adalet bakanlığı bünyesinde kurulması zorunlu ortaya çıkmış ve 2013 tarihinde ceza işleri genel müdürlüğü bünyesinde mağdur hakları daire Başkanlığı kurulduktan sonra hizmet verilmeye başlanmıştır.
Aile Mahkemeleri:
Aile mahkemeleri aile hukukundan doğan dava ve işleri görmek üzere kurulmuş özel mahkemelerdir. Aile mahkemelerinde yargılama görevi yapan hakimler ve yargılamaya yardım eden uzmanlar bulunur. Aile mahkemesinin görev alanına giren konular yetişkinler hakkında ve küçükler hakkında olarak ikiye ayrılabilir. Yetişkinler hakkında evlilik birliğinden doğan yükümlükleri konusunda eşleri uyararak gerektiğinde uzlaştırmaya, bir meslek edinme kursuna veya uygun görülecek bir eğitim kurumuna vermeye gibi konularla ilgilenilirken; küçükler hakkında bakım ve gözetimi yönelik nafaka yükümlülüğü, hakkında gerekli önemleri almayan çocuk mallarını yöneten ve korunmasına ilişkin önemleri almaya gibi vb. konularla ilgilenilmektedir.
Ceza İnfaz Kurumları:
Adalet Bakanlığı’na bağlı olarak hizmetlerini sürdüren ceza infaz kurumlarında tutuklu ve hükümlülerin sorun ve ihtiyaçlarının belirlenmesi, iyileştirme çalışmalarının yürütülmesi amacıyla psiko-sosyal yardım servisleri bulunmaktadır. Cezaevlerindeki iyileştirme programlarının iki temel amacı bulunmaktadır: Hükümlünün tahliye olduktan sonra yeniden suç işleme riskini azaltmak ve hükümlünün pisko-sosyal refahını artırarak kurum içinde rahatsız edici davranışlarını azaltmaktır. Hükümlülere yönelik ceza İnfaz kurumlarında yapılabilecek etkinliklerin niteliği ve kalitesi hükümlülerin tahliye sonrasında topluma başarılı bir şekilde bütünleşme başarısını desteklemektedir.
Müracaatçı Grubunun Özellikleri ve İhtiyaçları:
Özellikleri:
Suça sürüklenmiş, ağır şiddet mağduru, boşanma aşamasında, cinsel istismara uğramış, aile içi nefretten doğan mağduriyet yaşamış vb. özellikler taşımaktadırlar.
İhtiyaçları:
Güven ihtiyacında olma, barınma, desteklenme, mahremiyet alanına saygı duyulma, kendini ifade edebilme gibi ihtiyaçlarını barındırmaktadırlar.
Alana İlişkin Mevzuat:
Adalet Bakanlığı Kanunlar Genel Müdürlüğü tarafından 2008 yılında hazırlanmış olan ancak kanunlaşmamış olan Suç Mağdurlarına Yardım Hakkında Kanun Tasarısı Taslağı Amacı ve kapsamı “Soruşturma ve kovuşturma aşamasında suç mağdurlarına tanınan haklar ile sağlanan hizmet ve yardımlara ilişkin esasları ve bu hizmetlerin yerine getirilmesine dair görev, yetki ve sorumluluklarını düzenlemektedir.”
5237 sayılı Türk Ceza Kanunu
5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
5402 sayılı Denetimli Serbestlik Hizmetleri Kanunu
5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu
6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun 5233 sayılı Terörle Mücadeleden Doğan Zararların Karşılanması Hakkında Kanun
Adli Görüşme Odaları Yönetmeliği
Alanda Görev Yapan Meslek Elemanları ve Görevleri:
Hakimler: Bireylerin devlet ya da yine bireylerle yaşadığı anlaşmazlıkları çözüme kavuşturur.
Zabıt Katipleri: İcra takip işlemlerini yapar, karar ve tutanakları usulüne uygun yazar, davalara ait müzekkereleri yazarak ilgili yerlere zamanında gönderir, gelen cevap yazılarında istenen bilgiler olmadığını tespit ettiğinde ilgili makama haber verir.
Cumhuriyet Savcıları: İhbar veya başka bir şeklide Türk Kanunlarına göre bir suçun işlendiği şüphesi uyandıran bir hâli öğrenir öğrenmez kamu davasını açmaya yer olup olmadığına karar vermek üzere hemen soruşturmaya başlar.
Müdür: Mağdurun veya Cumhuriyet savcısı ya da hakimin talebi üzerine ifadesi alınmadan önce kaygı düzeyini düşürmek amacıyla mağdura içinde bulunduğu ortamı, ilgili kişileri ve süreci açıklamak ve mağdurun ifadesi alınırken yanında bulunmak. Cumhuriyet saçısı tarafından ifadesi alınırken veya duruşmada dinlenirken mağdurun rahat ifade verebilmesi için gerekli tedbirlerin alınmasını Cumhuriyet savcısına veya hakime iletmek.
Psiko-sosyal meslek personelleri: İhtiyaç duyan mağdurlara talepleri karşılığında psiko-sosyal sorunlarının çözümüne danışmanlık yapmak, Suça sürüklenen çocuğun savcı tarafından ifadesinin alınmasında gerekli durumlarda nazır bulunur. Duruşma sürecinde çocuğun sürece hazırlamak, Çocuğun suça sürüklenme nedenleri ile biyo-psıko-sosyal özellikleri ile iddia edilen suç eylemi arasındaki ilişkiyi değerlendirmek amacıyla SİR hazırlamak, Aile mahkemeleriyle ilgili vakalarda davaya hazırlık aşamasında veya dava sürmekte iken eşler ve çocuklarla çeşitli değerlendirme görüşmeleri yapmak.
Sosyal Çalışmacının Rol ve Görevleri:
Rolleri:
Savunuculuk
Danışmanlık
Eğiticilik
Vaka yöneticisi
Arabuluculuk
Görevleri:
Sosyal çalışma görevlisi, hakimin vereceği “tedbir kararı” veya mahkemenin vereceği açısından ve özellikle “uygulanması öngörülen yaptırım” konusunda çocuğun kişiliğine ve koşullarına uygun önerilerde bulunmak, Sosyal çalışmacının hüküm verildikten sonraki aşamada da hükme konu çocuğun katıldığı sosyal olayın etkilerinin giderilmesi konusunda destek olmak,
Çiftlerin boşanma sürecindeki durumlarını mahkeme önüne sermek, çiftlerin çocuklarının velayetinin hangi tarafta kalmasının çocuk için ideal olacağı konusunda mahkemeye ek bilgi vermek.
Sosyal Hizmete İlişkin Yürütülen Çalışmalar:
AÇSHB ve ÇİM ve kolluk mekanizmaları ile birlikte BARO ve STK’lar ile işbirliği ve eşgüdüm içerisinde çalışılması koruma zincirinin adli süreç içindeki halkası güçlendirilmesi şeklinde sosyal hizmet uygulamaları gerçekleştirilmesi.
Hizmet sunumuna ilişkin standartlar geliştirilecek vaka yönetiminin uygulandığı adli görüşme odalarının kullanıldığı etkin sistem kurulması ve çocuk ve aile içi şiddet büroları ile tüm ceza mahkemelerinde uzman desteği sağlanması.
Çocuk ve boşanma sürecine has kurgulanan mevcut sistem tüm kırılgan mensuplarını kapsayacak şekilde geliştirilmesi Adli süreçte; cinsel suç, aile içi şiddet, terör, göçmen kaçakçılığı veya insan ticareti suçu mağdurları ile çocuk, kadın, yaşlı ve engelli mağdurlar özel olarak desteklenmesi.
Suç mağdurlarının tamamına yönelik adalete erişim kapsamında etkin bir bilgilendirme ve yönlendirme sistemi kurulması.
Boşanma sürecinde arabuluculuk hizmeti verilmesi.
Değerlendirme: Suça sürüklenen çocuklar bir sosyal çalışmacı tarafından yaşı değerlendirilip ceza sorumlulukları belirlenir ve daha sonra Çocuk Mahkemelerinde değerlendirme aşamasına girer. Fakat çocuk mahkemeleri sadece 8 tane ilde bulunmaktadır. Bulunmayan illerde yetişkinlerin yaşadıkları yargılama süreçlerini yaşamaktadırlar. Bu durum çocukların ciddi anlamda olumsuz etkileneceği bir durumdur. Çocuk mahkemelerinin sayıları artırılmalı ve psiko-sosyal destek hizmetleri ile çocuğun yargılama sürecinden en asgari düzeyde etkilenmesi sağlanmalıdır. Ayrıca suça sürüklenen çocukların sayılarının azalması noktasında koruyucu önleyici politikalar geliştirilmelidir. Aile mahkemelerin de ise boşanma sürecinde verilen arabuluculuk hizmeti eşlere boşanma sürecine girmeden rahatça hizmet alabilecekleri şekilde verilmelidir.
