Bu yazıda sosyal hizmetlerde kronik hastalığı olan bireyler için sosyal hizmet uygulamaları tanıtılmaktadır. Bu kapsamda öncelikle kronik/süreğen hastalığın ne olduğu, süreğen hastalık türleri, kronik/süreğen hastalığı olan bireylere sunulan sosyal hizmetlerden ve bu alanda sosyal çalışmacıların rollerinden bahsedilmektedir.
- Kronik/süreğen Hastalık nedir?
Süreğen hastalıklar tüm dünyada, gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerin tümünde, ölüm nedenlerinin başında yer almaktadır.123 Hastalıklar; akut ve süreğen (kronik) hastalıklar olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Akut hastalıklar, hızlı başlayan ya da kısa süreli devam eden, tedavisi mümkün olan hastalıklardır. Süreğen hastalıklar, uzun süredir devam eden, yavaş ilerleyen, kişinin günlük yaşamını etkileyen ve genellikle tam bir tedavisi mümkün olmayan, kalıcı hasara neden olabilen hastalıklar olarak tanımlanmaktadır. “Kronik hastalıklar” olarak da ifade edilen süreğen hastalıklar, her yaş döneminde görülebileceği gibi, doğuştan ya da sonradan kazanılan hastalıklar da olabilmektedir (Batu ve Yıldırım,2018:123). Epilepsi, kistik fibrozis, astım, kanser, diyabet ve kalıtsal metabolik hastalıklar sık rastlanan süreğen hastalıklar arasında yer almaktadır. Bu hastalıklar nedeniyle vücut sistemleri etkilenebilmekte, fizyolojik ve zihinsel işlevlerde, sosyal becerilerde ve duygusal algılamada zayıflama ortaya çıkabilmektedir. Büyük miktarda öğünler yeme, sağlıksız besinler tüketme, sigara tüketimi ve aşırı alkol kullanma, oturgan yaşam, düşük sosyoekonomik düzey ve aşırı stres gibi etmenler süreğen hastalıklara yol açabilmektedir (Bütün-Ayhan, 2019:182). Ülkemizde ise T.C. Sağlık Bakanlığı tarafından Süreğen Hastalıklar şu şekilde sınıflandırılmıştır:
| Süreğen Metabolik Hastalıklar | -Diyabet – Guatr Hastalığı – Fenilketonüri |
| Süreğen Kas İskelet Sistemi Hastalıkları | – Inflamtuar Artritler – Juvenil Romatoid Artrit (JRA) – Romatoid Artrit – Ankilozan Spondilit – Miyopatiler – Müsküler Distrofiler – Osteoporoz |
| Süreğen Nörolojik Hastalıklar | – Çocuklarda Görülen Süreğen Nörolojik Hastalıklar – Yetişkinlerde Görülen Süreğen Nörolojik Hastalıklar |
| Süreğen Kan Hastalıkları | -Alyuvar Kaybının Arttığı Durumlar – Eksikliklere Bağlı Kansızlıklar – Akyuvarlarla İlgili Hastalıklar – Kan Pulcukları ile İlgili Hastalıklar – Kanamalı Hastalıklar |
| Süreğen Kalp Hastalıkları | – Çocuklarda Görülen Kalp Hastalıkları – Yetişkinlerde Görülen Kalp Hastalıkları |
| Hipertansiyon | |
| Süreğen Onkolojik Hastalıklar (Kanserler) | – Kan Kanserleri – Lenfoma – Akciğer Kanseri – Bağırsak Kanseri – Prostat Kanseri – Meme Kanseri |
| Süreğen Solunum Hastalıkları | – Kronik Obstruktif Akciğer Hastalığı (KOAH) – Kistik Fibrozis – Astım |
| Diğer Süreğen Hastalıklar | – Bulaşıcı Sarılık – AIDS ve HIV |
- Kronik Hastalığı Olan Bireyler İçin Sosyal Hizmetler
Süreğen hastalıklar uzun süreli olup tedavi ve bakım maliyeti yüksektir. Süreğen hastalıklarda evde bakım sağlanabildiği gibi zaman zaman alevlenmenin görülmesi ile bireyin hastaneye yatışı gerekebilmektedir. Bu nedenle hastalık sürecine uyum sağlanması için sadece hasta birey değil, tüm aile birlikte ele alınmalı, aileye ve diğer bakım verenlere, hastalıkla ilgili bilgi ve teknik beceri ile problem çözme becerisi kazandırmaya yönelik özel eğitim verilmelidir. (Bütün-Ayhan, 2019:182).
Sağlık alanındaki faaliyetler sosyal hizmetler açısından önem taşımaktadır. Hasta birey ve ailesinin hastalık süreciyle birlikte ortaya çıkan psikososyal sorunlarının çözümlenmesi amacıyla sağlık kurumlarında ve hastanelerde yürütülen sosyal hizmet uygulamaları tıbbı sosyal hizmet olarak adlandırılmaktadır (Özbesler ve Çoban, 2010) Tıbbı sosyal hizmet alanında müracaatçı grupları olarak diyabet, kronik böbrek yetmezliği, kardiyak rahatsızlığı olan hastalar gibi tedavilerinin yanında psikososyal desteğe ihtiyaç duyan kronik hastalığı olan bireyler kastedilmektedir. Bu alanda sosyal çalışmacının yapacağı ilk iş bu hastalıklar ve hastaların psikolojisi hakkında temel bilgileri edinmektir. Bu alanda yapılan sosyal çalışmaların amacı; hastaların topluma aktif bireyler olarak katılabilmeleri, çalışabilmeleri, sosyal ilişkilerini geliştirebilmeleri için motive edilmeleri, onların bu rahatsızlıklarına rağmen üretken, bir yaşam sürdürebilmelerinin sağlanmasıdır. Sosyal çalışmacı bu süreçte çalışmalarını, sağlık problemleri nedeniyle hasta ve ailesinin yaşadığı stresi azaltmak, hastanın hastalığı ve içinde bulunduğu koşullar nedeniyle ortaya çıkan sorunları çözümleme biçiminde yürütür.
Onkolojik sosyal hizmet alanında ise kanser hastasının tedavisini ve yaşam kalitesini olumsuz etkileyen psikolojik, sosyal ve ekonomik sorunları çözmek amacıyla yapılan sosyal hizmet uygulamaları olarak tanımlanabilir). Onkoloji sosyal hizmet uzmanı koruma, eğitim, savunuculuk, araştırma ve danışmanlık konusunda eğitilmiştir. Onkolojik sosyal hizmet uzmanı, hastaların ve ailelerin psikolojik, sosyal, ruhsal / varoluşsal ve pratik kaygılarına karşı duyarlıdır. Bu yüzden onkolojik sosyal hizmetin görevleri hastalığın her aşamasında çok yönlü ve kapsamlı bir çerçevede olmalıdır (Yıldırım, Acar ve Tuncay, 2013:175). Onkolojide çalışan sosyal hizmet uzmanlarının, hastalığa uyum danışmanlığı, bireysel ya da grup terapisi, taburculuk planlaması, savunuculuk ve sosyal değişim sağlama gibi görevleri bulunmaktadır. Sosyal hizmet uzmanlarının bu alandaki görevlerini; hasta ve ailesi ile görüşerek tedavi yöntemleri hakkında bilgi vermek, tedavi konusunda karşılaşılan ekonomik problemlerle alakalı çözü yolu aramak, moral arttırıcı konuşmalarla hasta ve yakınlarına psikolojik destek sağlamak, hastaların rehabilitasyon programlarına katılımını sağlamak sayılabilir. Bunun yanında hastaların hastaneye yatışlarının yarattığı olumsuz havayı yumuşatmak ve geçici olsa bile, boş zamanlarını değerlendirmek üzere faaliyetler düzenlemek (Özet ve diğ., 1998) bu alandaki görevler olarak sıralanabilir.
- Sosyal Çalışmacının Rol ve Görevleri
- Hastalıkların önlenmesi için toplum düzeyinde bilgilendirici ve bilinçlendirici çalışmalar yapmak,
- Hasta ve yakınlarına hem hastalık öncesinde hem de tedavi sırasında ve sonrasında ortaya çıkan gereksinimleri doğrultusunda yardımcı olmak,
- Hasta ve ailesi yaranına toplumsal kaynakların kullanımını sağlamak,
- Hastanın durumu ile ilgili değerlendirmeler yaparak güçlü yönlerini ve ihtiyaç duyduğu yardımları belirleyerek diğer tedavi ekibiyle paylaşmak ve hastayla ilgili birimler arasında iletişim kurmak,
- Hasta ve ailesinin tedavi süreçleriyle ilgili bilgilendirilmesi, hastanın tedaviyi kabulü ve hastalığa uyum süreçlerinde destek sağlamak,
- Tedavi sürecinde hastanın tedaviye uyumunu olumsuz yönde etkileyen, güçleştiren, sağlık personeli ile iletişimini olumsuz yönde etkileyen faktörlerin aydınlatılması, belirlenmesi, anlaşılması ve çözümlenmesinde arabuluculuk yapmak,
- İstismar, terk edilme, aile içi şiddet, farklı biçimlerde risk altında olma, kötüye kullanım gibi farklı risk durumlarında, gerekli müdahaleleri yaparak ilgili adli ve sosyal hizmet kurumları ile iş birliği ve koordinasyonu sağlamak
- Hastanın terminal döneminde yaşamının son zamanlarda arzuladığı en iyi biçimde geçirebilmesinin sağlanması, karar verme sürecinin desteklenmesi, yas sürecinde aile üyelerinin baş edebilme becerilerinin güçlenmesi, bu sürecin kolaylaştırılması
- Bazı özel durumlarda hastanın ev ortamının iyileşme sürecini kolaylaştıracak yönde düzenlenmesi ve taburculuk sürecinin planlanması,
- Hastalıkla birlikte gelen iş kaybı, malulen emeklilik, sosyal yardımlardan yararlanma, diğer aile üyelerinin iş bulmaları ile ilgili süreçlerin izlenmesi ve desteklenmesi yönünde çalışmaları yürütür.
Kaynakça:
Batu, E.S., Yıldırım, E. (2018). Süreğen Hastalığı Olan Bireyler. Anadolu Üniversitesi Bakıma Gereksinimi olan bireyler 1 içinde (ss.122-139). Eskişehir:Anadolu Üniversitesi Yayınları.
Özbesler, C. & Çoban A. İ. (2010). Hastane ortamında sosyal hizmet uygulamaları: Ankara örneği. Toplum ve Sosyal Hizmet, 21(2), 31-46.
Özet, A., Işıkhan H ve Erdoğdu E. (1998) “Kanser Hastalarına Psikososyal Destek”, Hematoloji – Onkoloji Dergisi, 1 (2), s. 101 – 106.
Yıldırım, B., Acar, M. Tuncay, T. (2013). Onkoloji Alanında Sosyal Hizmet Uzmanlarının Görevleri ve Kanıta Dayalı Değerlendirme. Toplum ve Sosyal Hizmet, 24(1) 169-189.
