Adli Sosyal Hizmet

Bu çalışmada Adli Sosyal Hizmet alanına yönelik olarak, farklı kaynaklardan yararlanarak temel düzeyde bilgiler yer almaktadır.

İlk olarak Adli Sosyal Hizmetin tanımına bakalım; İnsan odaklı çalışan sosyal hizmet adliyeler de ve cezaevlerinde de faaliyet göstermektedir. Bu alanda sosyal hizmet kişilerin yaşadıkları mağduriyetlerle alakalı, yasal boyutta mağduriyetlerinin en aza indirilmesine yönelik çalışmalar yürütmektedir. Kişiler mağduriyet yaşamışlarsa buna yönelik mahkeme süreçlerinde kişileri destekleyerek sürece hazırlanmasına yardımcı olarak destekleyici çalışmalar yapmaktadır. Suç işlemiş yetişkin ve çocuklarda ise suçun tekrarlanmamasına yönelik olarak çalışma ve programlar yürütmektedir. Bu çalışmaları yürütebilmeleri için bu alanda çalışan uzmanların; ruh sağlığı problemlerini bilme ve teşhis etme, suça itilmiş çocuklarda madde bağımlılığını tedavi yöntemlerini bilme, kefalet ve şartlı tahliye gibi bilgileri bilmeleri ve bu gibi sorunlar hakkında araştırma yapabilmeleri gerekmektedir.

Adli sosyal hizmet uygulamalarına bakacak olursak: Aile Mahkemeleri, Çocuk Mahkemeleri, Adli Destek ve Mağdur Hizmetleri, Denetimli Serbestlik ve Cezaevleri söylenebilir.

Aile Mahkemelerinde Sosyal Hizmet: Aile Mahkemeleri, 09.01.2003 yılında 4787 Sayılı Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama, Usullerine Dair Kanun uyarınca kurulmuştur. Aile mahkemelerinde adli sosyal hizmet uygulamalarını tanımlamak Aile Mahkemeleri boşanma, velayet, mal rejimi, evlat edinme, nafaka gibi davalara bakmaktadır. Aile Mahkemelerinde görevli sosyal hizmet uzmanları mahkemenin gerekli gördüğü hâllerde duruşmada hazır bulunur, mahkemece istenilen konular hakkında çalışmalar yapar, görüş bildirir ve raporlar hazırlar, “çocuk icrası” ile ilgili uygulamalarda yer alır. Aile mahkemesinde görev alan personeller; tercihen evli ve çocuk sahibi, 30 yaşını doldurmuş ve aile sorunları alanında lisans üstü eğitim yapmış olanlar arasından, bir psikolog, bir pedagog ve bir sosyal çalışmacı görev almaktadır. Bu uzmanların yapmış oldukları hizmetlere bakacak olursak; tarafları randevu vererek görüşmeye çağırmak, görüşme için uygun ortamı hazırlamak, dava dosyası hakkına bilgi edinmek, görüşme planı çıkartmak, bu görüşmelerde anne, baba ve çocuk ile bireysel görüşmeler yapmak, uzlaşma olanakları geliştirerek tarafların uzlaşmalarını sağlayıcı faaliyetler yürütmek, duruşmada çocuğun dinlenilmesi istendiyse çocuğu duruşmaya hazırlamak, rapor yazılmadan önce eksik kısımların olup olmadığını kontrol etmek, toplanan verilerin raporunu yazmadan diğer meslek mensuplarıyla görüş alışverişinde bulunmak ve son olarak bu süreç ile alakalı değerlendirmelerin yapıldığı raporu oluşturup mahkemeye sunmaktır.

Çocuk Mahkemelerinde Sosyal Hizmet: Çocuk yargılamalarında çocukların suçlu olarak değil “suça sürüklenmiş çocuk” olarak adlandırılması çocuğun adliye süreçlerinde getirilip götürülürken Kelepçe, zincir gibi aletlerin takılmaması hususlarına dikkat edilir. Çocuk mahkemelerinde yapılan yargılamalarda birinci olarak çocuğun yüksek yararı gözetilir. Karar verilirken çocuğun özel durumu, eğitim durumu gibi özelliklere dikkat edilerek çocuğun ilk olarak suçu tekrarlamamasına yönelik olarak çalışmalar planlanarak topluma kazandırılmaya çalışılır.

Adli sosyal hizmet bu mahkemelerde; suça sürüklenen çocuğun topluma yeniden kazandırılması ve çocuğu suça iten psikolojik, çevresel ve sosyal nedenlerin araştırılarak verilecek tedbir ve karaların uygulanmasında yardımcı meslek olarak yer alır. Bu mahkemelerde en dikkat edilen unsurun çocuğun yüksek yararı olduğundan suça sürüklenen çocuğun psiko-sosyal yönden değerlendirilerek desteklenmesi önemli olan unsurlardandır. Yargılama sürecinde sosyal çalışmacı çocuğun soruşturma ve kovuşturmasında şu görevleri üstlenir; görevlendirildikleri çocuk hakkında karar verilmesinden önce, çocuğun bulunduğu koşulları ve çocuğun özelliklerini, yaralanabileceği toplumsal kaynakları öğrenmesinin sağlama, tüm bunların değerlendirildiği raporların hazırlanarak kendisine görev veren mercie sunmak. Çocuğun adalet sisteminde ki sorgulamadan olumsuz etkilenmesini önlemek için çocukla birlikte sorguya katılmak. Çocuğa, hakları ve hakkında yapılan suçlamalar ile ilgili, yaşına uygun olarak bilgilendirme yapmak (Mavili ve diğer,2020).

Denetimli Serbestlik Müdürlüklerinde Sosyal Hizmet: Denetimli Serbestlik, cezanın infazının toplum içinde gerçekleştirilmesi yönündeki uygulamaları içerir. Bu uygulamalar arasında bireyi kamuya yararlı bir işte çalıştırılma, çeşitli teknik cihazların yardımıyla konutunda cezasının infaz edilmesi veya bazı rehabilite edici programlara katılması vardır.  Denetimli serbestlik personeli sisteme dâhil olan şüpheli veya sanıkların denetimini, takibini, kontrolünü veya tedavisini, hükümlülerin ise denetim ve takipleri ile birlikte iyileştirilmelerini ve topluma kazandırılmaları sürecini planlayarak yönetmektedir. Siteme dahil olan bireylerin yeniden suç işlemelerinin azaltılması için bireysel risk faktörlerinin belirlenmesi, kişinin psikososyal ve ekonomik ihtiyaçlarının tespit edilerek gerekli desteklerin sağlanması için sosyal çalışmacı görev almaktadır.

Ceza İnfaz Kurumlarında Sosyal Hizmet: Ceza infaz kurumlarında psikososyal yardım servisleri bulunmaktadır. Bu servislerde yürütülen hizmetler bireyselleştirme esasına dayalı iyileştirme amaçlı çalışmalardır. Balcıoğlu’na (2016:410) göre bu çalışmalarla hükümlülerin cezaevine ilk girişinden tahliyesine kadar geçen süreçte fiziksel ve zihinsel sağlıklarını korumaları ve suçluluk duygusundan kurtulmaları amaçlanmaktadır. Ayrıca kişinin tahliye sonrası yaşama da hazırlanması hedeflenmektedir.

Ceza infaz kurumlarında suçluluk alanında çalışan sosyal çalışmacı güçlendirici, danışman, savunucu, eğitici, arabulucu, tahliye planlayıcı gibi rolleri yerine getirerek; hükümlülerin ihtiyaçlarının karşılanması, tedavi ve rehabilitasyonlarının sağlanması amacıyla sosyal hizmet müdahalesi uygular. Ceza infaz kurumlarında sosyal hizmet müdahale süreci tanışma ve bağlantı kurmayla başlayıp sonlandırma ve izleme aşamasıyla son bulmaktadır (Karataş, 2020:237).

Alana İlişkin Mevzuat

• 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu
• 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu
• 4271 sayılı Türk Medeni Kanunu
• 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun
• 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu
• 4787 sayılı “Aile Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usullerine Dair Kanun”
• 6284 sayılı Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin Önlenmesine Dair Kanun
• 2253 sayılı Çocuk Mahkemelerinin Kuruluş Görev ve Yargılama Usulleri Hakkındaki Kanun
• 5402 sayılı Denetimli Serbestlik ve Yardım Merkezleri ile Koruma Kurulları Kanunu
• 63 sayılı Suç Mağdurlarının Desteklenmesine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
• Çocuk Koruma Kanununa Göre Verilen Koruyucu ve Destekleyici Tedbir Kararlarının Uygulanması Hakkında Yönetmelik
• Adli Görüşme Odaları Yönetmeliği
• Cinsel Dokunulmazlığa Karşı Suçlardan Hükümlü Olanlara Uygulanacak Tedavi ve Diğer Yükümlülükler Hakkında Yönetmelik
• 2006/51 nolu genelge Çocuk Hükümlü ve Tutukluların Eğitim Öğretim Faaliyetleri Hakkında Genelge
• 2007/46-1 nolu genelge Genç ve Yetişkin Hükümlü ve Tutukluların Eğitim ve İyileştirilme İşlemleri ve Diğer Hükümler
• 2012-20 sayılı genelge kapsamında kamu hastaneleri içinde açılan Çocuk İzlem Merkezleri (ÇİM)
• 170 nolu genelge Çocuk ve Kadınlara Karşı İşlenen Cinsel Suç Soruşturmaları
• 172 nolu genelge Ceza İnfaz Kurumlarında Barındırılanların Uluslararası Standartlarda İnsan Hakları Merkezli Sağlığa Erişimi ve Tedavileri, Tedavi Nedeniyle Nakilleri, Ceza Tehir İşlemleri

Adli Sistemde Sosyal Çalışmacının Rolleri

Sosyal çalışmacılar adli sosyal hizmet alanında; mahkemelerde, kriz merkezlerinde, ıslah kurumlarında, gençlik hizmetlerinde, polis karakollarında, şartlı tahliye programlarında görev alabilmektedir. Adli sosyal hizmet alanında çalışacak personelin çocuk ve yetişkin yasaları hakkında bilgi sahibi olmaları, ceza adalet sisteminin yapısı ve işleyişi, krize müdahale ve travma tedavisi, birey ve grup terapisi yapabilme becerisi, teşhis ve risk değerlendirmesi yapabilme becerisi gibi alanlarda yetkin olmaları beklenmektedir.

• Aile mahkemelerinde çiftler arası anlaşmazlıklar da gerek bireysel görüşme gerekse de danışmanlık hizmeti sunulmaktadır. Çocuklarının velayet konusu için yine sosyal çalışmacı tarafından ev, gelir, olanaklar boyutunda incelemelerin yapılarak rapor düzenlemesi.
• Çocuk mahkemelerinde ise bakıldığında, sosyal çalışmacı 5395 sayılı kanun kapsamında her ne koşulda olursa olsun çocuğun yüksek yararının gözetilmesi esasında müdahaleler planlamaktadır. Verilen tedbirlerin uygulanmasında da rol almaktadır.
• Denetimli serbestlikte ise sosyal çalışmacı, buradan hizmet alan hükümlülerin suçlarını tekrar etmelerinin önüne geçmeye yönelik olarak grup terapileri organize ederek kişilerin aynı süreci tekrar etmemesi üzerine çalışılmaktadır.
• Cezaevinde mahkumlarla bireysel görüşmeler, grup terapileri ve rehabilitasyon programları düzenler.
• Cezaevinde mahkumların ortaya çıkan sosyal, psikolojik ve ekonomik sorunları için kaynakları harekete geçirir.

KAYNAKÇA

İnternet Sitesi

• https://itunesu-assets.itunes.apple.com/itunes-assets/CobaltPublic/v4/34/dd/22/34dd2229-e155-9b1a-eafc-434f8a5181fb/317-1374037540134345457-adli_sosyal_hizmet__nite_1.pdf
• http://adlisosyalhizmet.blogspot.com/2016/04/aile-mahkemelerinde-sosyal-hizmet.html

Kitap

• Mavili, A. Ve Diğerleri (2020). Adli Sosyal Hizmet Yaklaşım ve Müdahale. Ankara: Nobel Yayınevi.

• Balcıoğlu, E. (2016). Türk Ceza Adalet Sisteminde İnfaz Kurumu. M. A. Sözer, & E. Balcıoğlu içinde, Kriminoloji (s. 385-422). Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.

• Karataş, Z. (2020). Ceza infaz sisteminde adli sosyal hizmet. Adli sosyal Hizmet içinde s. 230-248. Atatürk Üniversitesi Yayınları: Erzurum.